Chính phủ Trung Quốc dự tính dùng Big Data để sử dụng trong Hệ thống chấm điểm Tín dụng xã hội vào năm 2020. Mục tiêu? Để quản lý, xếp hạng hơn 1.3 tỷ công dân của họ.

Trung Quốc sẽ có hệ thống chấm điểm tín dụng xã hội vào 2020?

Vào 24/4/2014, Hôị đồng nhà nước Trung Quốc công bố một tài liệu nghe không mấy vui vẻ, gọi là “Kế hoạch phác thảo xây dựng hệ thống chấm điểm tín dụng xã hội”. Theo đó, đây sẽ là một chiến lược dài hơi và rất khó nhằn, chứa đựng nhiều ý tưởng cực đoan. Giả sử nếu có một hệ thống chấm điểm độ tin tưởng, xếp hạng bạn trên toàn quốc thì sẽ như thế nào?

Hãy tưởng tượng bạn sống trong một thế giới, nơi mọi hoạt động của bạn đều bị theo dõi và đánh giá thường xuyên. Bạn mua gì ở shop online; bạn giờ này đang làm gì ở đâu; bạn và người thân tương tác ra sao; bạn dành bao nhiêu thời gian để xem film và chơi game; bạn đã trả (và chưa trả) hóa đơn, thuế nào.

Thật ra không khó để tưởng tượng lắm. Đó là nhờ có các công ty thu thập dữ liệu lớn như Google, Facebook và Instagram hoặc các app theo dõi sức khỏe như Fibit.

Nhưng giờ hãy tưởng tượng các hoạt động đó của bạn đều bị đánh giá là tốt, hay xấu rồi phản ánh lên một con số theo một quy tắc nào đó do chính phủ quản lý. Con số ấy chính là Điểm công dân của bạn, và nó có thể cho mọi người biết bạn có đáng tin hay không. Thêm vào đó, điểm của bạn sẽ được công bố rộng rãi trên toàn quốc và dùng để xem xét xem bạn có đủ tiêu chuẩn để kiếm việc làm, thế chấp vay tiền hay không, xem con của bạn có thể được đến trường hay không, thậm chí là xem bạn có đủ tiêu chuẩn để hẹn hò không.

Đó là viễn cảnh tương lai? Không, nó thậm chí là sắp xong rồi. Trung Quốc sắp tung ra Hệ thống chấm điểm xã hội (Social Credit System – SCS) để xếp hạng hơn 1,3 tỷ công dân của họ. Chính phủ Trung Quốc đang miêu tả đó là một hệ thống đáng ao ước, dùng để để đo lường và nâng cao “lòng tin” trên toàn quốc và để xây dựng một nền văn hoá “chân thành”. Trong văn bản có nói. “Nó sẽ tạo ra một môi trường ý kiến chung, nơi giữ lòng tin là vinh quang, nó sẽ tăng cường sự trung thực trong các vấn đề của chính phủ, trung thực trong thương mại, sự chân thành của xã hội và xây dựng lòng tin vào luật pháp”.

Ngoài ra cũng có vài điểm lạc quan hơn về hệ thống này. “Hệ thống này chứa rất nhiều tham vọng về cả phạm vi lẫn chiều sâu, bao gồm cả việc kiểm tra kỹ lưỡng hành vi của từng người, từng quyển sách họ đang đọc. Nó giống như hệ thống rà soát thói quen tiêu dùng của Amazon nhưng do chính phủ kiểm soát vậy,” Johan Lagerkvist, một chuyên gia về Internet Trung Quốc tại Viên quan hệ quốc tế Thụy Điểm, miêu tả về hệ thống chấm điểm này.

Rogier Creemers, phó giáo sư chuyên về luật và chính phủ Trung Quốc tại viện Van Vollenhoven thuộc đại học Leiden, người đã công bố bản dịch của kế hoạch này, đã so sánh nó với “Một bản đánh giá với nhiều tiêu chuẩn đè nặng lên vai bạn”

Hiện tại, về mặt kỹ thuật, những người tham gia vào thệ thống này đều là những tình nguyên viên. Nhưng tới năm 2020, nó sẽ là bắt buộc. Hành vi của từng công dân một, bao gồm cả các công ty ở Trung quốc sẽ bị đánh giá và xếp hạng, dù họ có muốn hay không.

Trung Quốc sẽ có hệ thống chấm điểm tín dụng xã hội vào 2020?

Từ giờ cho đến năm 2020, chính phủ Trung Quốc đang lựa chọn cách tiếp cận theo kiểu “xem và học”. Chính phủ TQ đã cấp phép cho 8 công ty tham gia phát triển hệ thống và thuật toán chấm điểm này. Như đã có thể đoán trước, hai dự án tốt nhất được hai công ty lớn nhất về dữ liệu tại Trung Quốc thực hiện.

Cái đầu tiên là China Rapid Finance, đối tác của mạng xã hội khổng lồ Tencent và là nhà phát triển app nhắn tin WeChat với hơn 850 triệu người dùng thường xuyên. Cái còn lại là Sesame Credit, được giao cho Ant Financial Services Group (AFSG), một công ty liên kết với Alibaba. Ant Financial bán các sản phẩm bảo hiểm và cung cấp các khoản vay cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tuy nhiên, ngôi sao chính của Ant chính là Alipay, một kênh giao dịch cho phép người dùng không chỉ mua hàng online mà cả trả tiền ăn nhà hàng, taxi, học phí, vẽ xem film và thậm chí là chuyển tiền cho người khác.

Sesame Credit cũng hợp tác với các hệ thống sinh dữ liệu khác như Didi Chuxing chẳng hạn. Đây là một công ty vận tải, đối thủ chính của Uber tại đại lục trước khi bị mua lại bởi Baihe, một công ty Mỹ vận hành bởi người Trung Quốc vào năm 2016. Baihe được biết đến là công ty tổ chức mai mối, hẹn hò online lớn nhất nước. Qua đó thật không khó để có thể thấy lượng big data mà Sesame Credit có thể cung cấp vào lượng dữ liệu tổng quan về hành vi của người dân.

Vậy người dân sẽ được chấm điểm như thế nào? Từng cá nhân trên Sesame Credit được sẽ có điểm từ 350 đến 950. Alibaba không tiết lộ thuật toán phức tạp mà họ sử dụng để tính toán con số, nhưng có cho biết năm yếu tố dùng để tính toán.

Thứ nhất là lịch sử tín dụng. Ví dụ, công dân này có trả tiền điện, nước đúng hạn không? Thứ hai là khả năng hoàn thành các nghĩa vụ. Thứ ba là các đặc điểm cá nhân – xác nhận các thông tin cá nhân như số điện thoại, email, địa chỉ. Nhưng đến yếu tố thứ tư, hành vi và sở thích là lúc mọi thứ bắt đầu trở nên thú vị.

Dưới hệ thống này, các hành động tưởng chừng như vô hại như thói quen shopping của người dân cũng trở thành một yếu tố để đánh giá. Alibaba thừa nhận rằng hệ thống phán xét người dân dựa trên loại sản phẩm mà họ mua. “Người nào mà chơi game 10 tiếng một ngày, ví dụ vậy, thì sẽ được coi là loại người nhàn rỗi.” Li Yingyun, giám đốc kỹ thuật của Sesame cho biết. “Người hay mua bỉm, tã giấy thì có thể đó là cha mẹ, người ở trạng thái mọi thứ cân bằng rất có thể là người sống có ý thức trách nhiệm”. Hệ thống không chỉ điều tra hành vi, mà còn định hình nó. Nó ngăn ngừa người dân mua các loại hàng hoặc có những hành vi chính phủ không thích.

Bạn bè cũng được coi là một tiêu chí. Tiêu chí thứ năm chính là các mối quan hệ cá nhân. Sự lựa chọn bạn bè online và tương tác giữa họ được đem ra đánh giá ra sao? Sesame Credit có chia sẻ một cái gọi là “năng lượng tích cực” trực tuyến. Nói tốt về chính phủ và ca ngợi đất nước sẽ làm điểm số tốt lên.

Alibaba nhất quyết cho rằng, hiện tại, những bài post tiêu cực trên mạng xã hội không ảnh hưởng đến điểm số. Sự thật ra sao thì chả ai biết, vì thuật toán hoàn toàn bí mật. Tuy nhiên, chúng ta sẽ biết sớm thôi, ngay khi chính phủ Trung Quốc cho ra mắt hệ thống này vào năm 2020.

Dù rằng không có gì có thể đảm bảo rằng 8 công ty kia sẽ không tiếp tục tham gia vào quá trình vận hành của hệ thống, nhưng cũng rất khó để có thể tin rằng chính phủ Trung Quốc sẽ không muốn đụng đến lượng dữ liệu khổng lồ mà dự án này đem lại cho SCS. Nếu điều đó xảy ra, SCS sẽ hoạt động như một nền tảng bí mật, hoạt động như một gián điệp của chính phủ. Người dân không có sự lựa chọn nào khác.

Đưa ra bất kỳ quan điểm nào hoặc đường link dẫn đến sự kiện Thiên An Môn chưa bao giờ là khôn ngoan ở Trung Quốc. Nhưng giờ nó còn có thể làm hại đến người đăng nữa. Nhưng đây mới là cái quan trọng: điểm số của bạn có thể bị ảnh hưởng bởi bạn bè người thân nếu họ nói và làm điều gì đó không đúng. Nếu người dân có kết nối online với một ai đó và người này đăng các bài viết tiêu cực, điểm số của họ cũng bị tụt theo.

Vậy thì tại sao cả triệu người đã đăng ký dùng thử hệ thống giám sát của chính phủ này? Ở đây còn có những lý do thầm kín, không rõ ràng khác – ví dụ như sợ bị trả thù – nhưng cũng có thể vì bị dụ dỗ dưới bằng một phần thưởng hoặc “quyền hạn đặc biệt” cho những công dân được xếp hạng là “đáng tin cậy” ở Sesame Credit.

Nếu người dân đạt 600 diểm, họ có thể được vay ở Just Spend một món giá 5,000 NDT ( khoảng 740 USD) để mua sắm online, miễn là mua ở Alibaba. Đạt 650 điểm họ có thể thuê xe ô tô mà chẳng cần gửi tiền đặt cọc. Điểm số này cũng giúp người dân check-in ở khách sạn nhanh hơn, dùng VIP check-in ở sân bay quốc tế Bắc Kinh. Nếu có hơn 666 điểm thì người dân có thể vay tiền mặt lên tới 50,000 NDT (7400 USD), tất nhiên là từ Ant Financial Services. Trên 700 điểm có thể đi du lịch Singapore mà không cần tài liệu gì hỗ trợ thêm. Với điểm số 750, người dân sẽ được hỗ trợ làm visa European Schengen một cách nhanh chóng.

Điểm số cao hơn đã gần như trở thành một biểu tượng. Hiện có gần 100,000 người đang khoe điểm số trên Weibo (giống như Twitter của Trung Quốc vậy) chỉ trong vòng một tháng chạy thử. Điểm số của một công dân thậm chí có thể ảnh hưởng đến việc hẹn hò, kết hôn bởi vì điểm cao hơn đồng nghĩa với profile nổi bật hơn ở Baihe.

Sesame Credit hiện đã có vài mẹo nhỏ giúp người dân có điểm số cao hơn, bao gồm cả việc cảnh báo những người bạn đang có điểm số thấp. Điều này có thể đem đến một nghề mới đó là cố vấn tăng điểm. Người dân sẽ có nhu cầu nhận cố vấn cách tăng điểm, có nhu cầu cần một nhà cố vấn có danh tiếng để khuyên họ nên làm gì để tăng điểm hoặc thoát khỏi black list.

Thật vậy, Sesame Credit về cơ bản chính là phiên bản để làm quen với việc sử dụng bigdata để giám sát. Chính phủ sẽ lưu giữ hồ sơ của từng cá nhân và theo dõi những vi phạm chính trị và cá nhân của từng người một. Một công dân sẽ bị theo dõi suốt đời, từ lúc đi học tới đi làm. Người ta sẽ bắt đầu tố cáo bạn bè và thậm chí là người trong gia đình, làm tăng cường nghi ngại và làm giảm lòng tin ở Trung Quốc. Điều tương tự cũng sẽ xảy ra với việc lưu hồ sơ số như thế này. Người ta sẽ bắt đầu nói với bạn bè và người thân rằng: “Đừng post cái đó. Đừng tự hạ điểm của mày xuống và cũng đừng làm tao bị tụt điểm theo”

Ta cũng sẽ được thấy sự ra đời của thị trường đen, bán những dịch vụ tăng điểm. Cũng giống như bán Like trên Facebook và bán Follower trên Twitter bây giờ vậy. Người ta sẽ rất sẵn lòng trả nhiều tiền để tăng điểm lên. Ngoài ra còn vấn đề bảo mật nữa. Hacker ( hoặc thậm chí là người của nhà nước) có thể thay đổi điểm số hoặc ăn trộm thông tin cá nhân của ai đó.

“Người có điểm số thấp sẽ có tốc độ truy cập internet thấp; hạn chế vào các nhà hàng và sẽ bị cấm không cho đi lại” Rachel Botsman, tác giả của ‘Who Can You Trust?’

Hệ thống mới phản ánh một sự dịch chuyển rất khéo léo về mô hình. Như chúng ta đã đề cập, thay vì tiếp tục dùng quyền lực đe dọa, chính phủ đang cố gắng làm cho mọi người tự giác vâng lời, như chơi game vậy. Đây là một phương thức điều khiển xã hội dựa vào hệ thống điểm thưởng. Mọi người sẽ tự giác nghe lời.

Tại một khu phố mới tại Beijing, trang BBC đã xuống phố vào tháng 10/2015 để hỏi người dân về Sesame Credit. Đa số người dân đều chỉ nói về mặt tích cực. Nhưng ai sẽ dám đứng lên chỉ trích hệ thống này một cách công khai đây? Bùm, điểm bị tụt nhé. Một vài người e sợ điểm số thấp sẽ ảnh hưởng tới tương lai của họ. Đáng lo ngại hơn, số người không biết rằng họ bị chấm điểm còn nhiều hơn nữa.

Hiện tại, Seseame Credit không trực tiếp trừ điểm của những người “không đáng tin”. Thay vào đó, thưởng người dân với các hành vi tích cực sẽ hiệu quả hơn nhiều. Nhưng Hu Tao, giám đốc Seseame Credit, cảnh báo người dân rằng hệ thống được thiết kế để “những người không đáng tin sẽ không thể thuê xe, không thể vay tiền hoặc thậm chí không thể kiếm việc được”. Cô cũng cho biết Sesame Credit đã gặp bộ Giáo dục Trung Quốc để lấy danh sách các học sinh đã quay cóp, ăn gian trong các kỳ thi quốc gia, để bắt họ phải trả giá trong tương lai vì đã thiếu trung thực.

Việc phạt điểm sẽ còn thay đổi rất lớn khi mà chính phủ áp dụng hệ thống này vào năm 2020. Thật vậy, vào ngày 25/09/2016 văn phòng chính phủ đã cập nhật thêm chính sách “Các cơ chế cảnh báo và trừng phạt đối với những người vi phạm lòng tin”. Về nguyên lý thì rất đơn giản: “Nếu lòng tin bị mất bằng một hành động, hình phạt sẽ áp dụng cho mọi hoạt động khác”, văn bản có nêu rõ.

Ví dụ, người có điểm thấp sẽ bị phạt dùng internet tốc độ chậm; hạn chế quyền đi ăn nhà hàng, hộp đêm hoặc sân golf; cùng với đó là cấm đi ra nước ngoài, nguyên văn là: “hạn chế kiểm soát tiêu dùng trong khu vực nghỉ dưỡng hoặc kinh doanh du lịch”.

Điểm cũng ảnh hưởng đến việc thuê mướn, mua bảo hiểm, vay tiền hoặc các phúc lợi xã hội khác. Ứng viên có điểm thấp sẽ bị các nhà tuyển dụng loại bỏ, bị cấm làm một số nghề nghiệp nhất định bao gồm làm việc công vụ, nhà báo và lĩnh vực pháp lý, nơi mà hiển nhiên bạn phải đáng tin thì mới được giao nhiệm vụ. Công dân có điểm thấp cũng bị hạn chế khi đi học hoặc đưa con học vào các trường tư.

Danh sách này không phải là bịa đặt đâu. Đó là thực tế mà các công dân Trung Quốc sẽ phải đổi mặt. Như chính phủ đã nói, hệ thống chấm điểm xã hội này sẽ “cho phép những người đáng tin đi khắp mọi nơi như thiên đường trong khi sẽ rất khó khăn cho những người mất uy tín đi dù chỉ một bước nhỏ”

Theo Luciano Floridi, giáo sư triết học và đạo đức tại đại học Oxford và là giám đốc nghiên cứu tại Oxford Internet Institute, đã có ba sự “dịch chuyển” đã làm thay đổi quan điểm của chúng ta về sự tự hiểu. Mô hình của Copernicus về Trái đất quay quanh mặt trời; Thuyết chọn lọc tự nhiên của Darwin và Lời tuyên bố của Freud rằng hành động hàng ngày của chúng ta bị kiểm soát bởi vô thức.

Floridi tin rằng chúng ta đang đi vào kỳ dịch chuyển thứ tư, khi mà những gì chúng ta làm online và offline được gom vào làm một – gọi là onlife. Ông khẳng định rằng xã hội chúng ta đang sống đang dần trở thành một “infosphere”, một sự kết hợp giữa thực tế và thực tế ảo. Chúng ta đang hình thành những tính cách onlife riêng, khác với chúng ta ở thế giới thực tế.

Chúng ta viết trên Facebook, nơi người ta hình tượng, lý tưởng hóa cuộc sống của họ lên đó. Nghĩ về việc đi Uber mà xem. Có phải bạn sẽ lịch sự hơn một chút với tài xế khi biết rằng mình sẽ bị đánh giá không? Nhưng mà Uber chả là gì khi so với Peeple, một app được tung ra vào tháng 3/2016, cũng giống như Yelp dành cho con người vậy. App này cho phép bạn đánh giá bất kỳ ai, hàng xóm, ông sếp bạn bè hay thậm chí là bồ cũ. Một profile sẽ hiển thị một “Peeple Number”, một điểm số dựa trên những đánh giá bạn nhận được. Đáng lo ngại hơn, một khi bạn có tên ở hệ thống Peeple, nó sẽ ở đây mãi. Bạn không thể chọn thoát ra được.

Peeple có cấm một số hành vi bao gồm việc nhắc đến tình trạng sức khỏe của người khác, đưa ra những lời tục tĩu hoặc phân biệt giới tính. Có một vài quy tắc để xếp hạng người khác và một vài tiêu chuẩn về riêng tư.

Hệ thống tín dụng của Trung quốc hiện tại vẫn là tự nguyện, nhưng hiện đã có những hậu quả. Vào tháng 2/2017, tòa án nhân dân tối cao đã tuyên bố 6,15 triệu người dân đã bị cấm bay trong vòng bốn năm qua do những “tội lỗi xã hội”. Việc cấm bay này được chỉ ra như một bước tiến gần hơn tới danh sách đen của SCS. “Chúng tôi đã ký bản ghi nhớ với hơn 44 văn phòng của chính phủ để hạn chế những người thiếu uy tín ở nhiều mức độ khác nhau.” Meng Xiang, chánh án tòa án nhân dân tối cao cho biết. Hơn 1.65 triệu người khác trong danh sách đen không được phép đi tàu hỏa.

Có điều hệ thống này đã bị coi là ác mộng bởi vì thuật toán đánh giá sự tin tưởng được cho là không công bằng. Nó không đưa được các tình huống vào tính toán. Ví dụ, một người không trả được hóa đơn vì đang nằm viện chẳng hạn. Nếu thuật toán xác định cuộc sống đó được áp dụng, chúng ta sẽ cần phải tìm hiểu xem bằng cách nào chúng nắm lấy các sắc thái, mâu thuẫn và mâu thuẫn vốn có của con người và cách chúng phản ánh cuộc sống thực.

Trung Quốc sẽ có hệ thống chấm điểm tín dụng xã hội vào 2020?

Đối với hệ thống này, hành động như một công dân tốt và được thưởng sẽ giúp bạn cảm thấy như mình đang chơi một trò chơi vậy. Tuy vậy, hệ thống chấm điểm cá nhân như vậy đã có ở phương tây từ hàng chục năm nay.

Hơn 70 năm trước, hay người đàn ông tên là Bill Fair và Earl Issac đã phát minh ra điểm tín dụng. Ngày nay, các công ty sử dụng hệ thống điểm FICO để đưa ra các quyết định liên quan đến tài chính, bao gồm cả lãi suất tiền gửi hoặc có nên cho vay với một ai đó hay không.

Với đa số người dân Trung Quốc, họ chưa bao giờ có cái gọi là điểm tín dụng. “Rất nhiều người không có nhà, ô tô hay thẻ tín dụng ở Trung Quốc, cho nên loại thông tin đó không có để mà đo đạc gì cả,” Wen Quan, một blogger có tiếng ở Trung Quốc viết về công nghệ và ngân hàng.” Ngân hàng trung ương có dữ liệu về hơn 800 triệu người, nhưng chỉ 320 triệu là có lịch sử tín dụng mà thôi.” Theo bộ Thương mại Trung Quốc, việc thiếu thông tin tín dụng ở Trung Quốc hằng năm gây thất thoát lên tới 600 tỷ NDT (89 tỷ USD)

Việc thiếu thông tin tín dụng quốc gia chính là lý do tại sao chính phủ kiên quyết rằng điểm công dân là rất cần thiết để khắc phục cái mà họ gọi là “thâm hụt niềm tin”. Ở một thị trường quản lỷ lỏng lẻo, việc bán hàng giả, hàng kém chất lượng là một vấn đề rất lớn. Theo Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), 63% lượng hàng giả, từ đồng hồ, túi xách cho đến đồ ăn trẻ em, là có nguồn gốc từ Trung Quốc. “Số các vụ tham nhũng nhỏ là rất khổng lồ,” Creemers nói. “Vì vậy, nếu chương trình cụ thể này mang lại hiệu quả giám sát và trách nhiệm giải trình cao hơn, nó sẽ được chào đón nồng nhiệt”

Chính phủ cũng cho biết hệ thống cũng là một cách để đưa những người vốn nằm ngoài hệ thống điểm tín dụng thông thường vào, như sinh viên hay những người có thu nhập thấp chẳng hạn. Giáo sư Wang Shuquin tại Văn phòng Triết học và Khoa học Xã hội thuộc đại học Capital Normal, Trung Quốc đã thắng thầu gói thầu giúp chính phủ phát triển hệ thống gọi là “Hệ thống trung thành xã hội Trung Quốc”. Do việc thiếu cơ chế, làm kinh doanh ở Trung Quốc rất rủi do, bà cho biết, hơn một nửa số hợp đồng được ký bị phá vỡ.

“Với tốc độ của thương mại điện tử ngày nay, sẽ là rất quan trọng để xác định xem ai đó có đáng tin hay không một cách nhanh chóng,” bà nói. “Hành vi của đa số được xác định bởi suy nghĩ và lời nói của họ. Một người tin vào giá trị cốt lõi của xã hội chủ nghĩa sẽ hành xử văn minh hơn.” Bà coi “tiêu chuẩn đạo đức” mà hệ thống đánh giá cũng như dữ liệu tài chính vậy, đó như là một tiền thưởng.

Chính phủ muốn tăng cường “tâm lý trung thực và mức tín dụng của toàn xã hội” mục đích là để nâng cao “năng lực cạnh tranh toàn diện của của đất nước”. Liệu có khả năng rằng SCS thực tế lại là một cách tiếp cận minh bạch để kiểm soát trong một đất nước vốn từ lâu đã có thói quen theo dõi người dùng? ” Là một người dân Trung Quốc, mọi thứ bạn làm online sẽ đều bị theo dõi, liệu tôi có chọn việc tự ý thức được mình bị theo dõi những gì và dùng những thông tin này để tự điều chỉnh bản bản thân cách tuân thủ hay không?” Rasul Majid, một blooger Trung Quốc, người thường viết về thiết kế hành vi và tâm lý chơi game, cho biết.

“Hay là tôi sẽ chọn sống một cách vô thức và hy vọng rằng quyền riêng tư vẫn còn tồn tại và giới cầm quyền sẽ biết tôn trọng người dân và không lợi lạm dụng quá mức?”. Nói một cách đơn giản, Majid nghĩ rằng hệ thống sẽ giúp anh ấy có thêm chút kiểm soát bản thân anh ta.

Khi tôi nói chuyện với những người phương Tây về hệ thống chấm điểm này, họ tỏ ra rất thú vị với nó. Đúng là hiện chúng ta vẫn thường chấm điểm nhà hàng, film, sách và thậm chí là bác sỹ. Facebook, trong khi đó, có thể định danh chúng ta mà không cần nhìn mặt; nó chỉ cần quần áo, tóc và dáng người thôi là đã có thể tự tag bạn vào một bức ảnh với độ chính xác lên tới 83% rồi.

Vào 2015, OECD đưa ra một nghiên cứu trong đó chỉ ra rằng ở Mỹ, có ít nhất 24,9 thiết bị kết nối mạng trên 100 dân. Tất cả các công ty kiểm soát dữ liệu lớn đều sử dụng dữ liệu từ các thiết bị này để nghiên cứu, tìm hiểu cuộc sống và mong muốn của chúng ta, và tất nhiên, cũng để đoán xem chúng ta sắp tới sẽ làm gì trong khi bản thân mỗi người chúng ta còn chưa biết.

Chính phủ các nước trên thế giới cũng đã và đang nghiên cứu việc theo dõi và đánh giá này. Ở Mỹ, Cơ quan an ninh Quốc gia (NSA) không phải là cơ quan duy nhất theo dõi các hoạt động của dân cư. Vào 2015, cục Quản lý an ninh vận tải Mỹ đã đề xuất ý tưởng mở rộng hồ sơ của mỗi người thêm vào đó là phần dữ liệu trên mạng xã hội, vị trí và lịch sử mua sắn. Ý tưởng đã bị loại sau khi vấp phải nhiều chỉ trích, nhưng vậy không có nghĩa là nó đã bị chết.

Chúng ta đang sống trong một thế giới của thuật toán suy đoán, dự đoán xem nếu ai đó có phải là mối nguy hiểm, nguy cơ hay là một công dân tốt. Chúng ta đang tiến gần hơn đến hệ thống của Trung Quốc – một phiên bản mở rộng của điểm tín dụng thông thường sang điểm cuộc sống – dù rằng chúng ta không hề ý thức được điều đó.

Vậy là chúng ta đang tiến đến thời kỳ mà tất cả mọi người đều bị dán nhãn và khai thác ư? Hiển nhiên là nó đang đi theo hướng đó rồi. Bỏ qua một số cuộc biểu tình để bảo vệ quyển riêng tư, chúng ta đang tiến vào thời kỳ nơi hành vi của mỗi cá nhân sẽ bị đánh giá theo một tiêu chuẩn mà họ không thể kiểm soát và nơi những đánh giá đó sẽ lưu dấu, theo ta mãi mãi. Hậu quả không chỉ là vấn đề hiện tại, mà nó sẽ là vĩnh viễn. Hãy quên ngay cái ý tưởng “sống đam mê, sống dại khờ” đi nhé. Đừng dại dột làm điều gì ngu ngốc.

Giờ thì đã muộn để dừng lại rồi, chúng ta có các sự lựa chọn và quyền mà chúng ta có thể cố gắng ngay bây giờ. Có một điều thế này, chúng ta cần có quyền chấm điểm người chấm điểm chúng ta. Trong quyển The Inevitable của Kevin Kelly, ông đã miêu tả tương lai nơi những kẻ theo dõi và bị theo dõi đều bí mật theo dõi lẫn nhau. “Sự lựa chọn chính của chúng ta bây giờ là hoặc việc giám sát này là bí mật, hoặc theo dõi lẫn nhau theo kiểu người bị theo dõi sẽ theo dõi người theo dõi.” ông viết.

Niềm tin nên được bắt đầu từ từng cá nhân hơn là từ chính phủ. Chúng ta cần có niềm tin rằng việc chấm điểm và dữ liệu sẽ được sử dụng một cách có trách nhiệm và với sự đồng ý của mỗi cá nhân. Để tin tưởng vào hệ thống, chúng ta cần giảm bớt các yếu tố bí mật. Điều này có nghĩa là tiến thêm một bước để làm rõ ràng hơn thuật toán được sử dụng. Quan điểm chống lại việc công khai thông tin là nếu bạn biết điều gì xảy ra đằng sau hệ thống, nó có thể bị hack. Nhưng nếu con người bị theo dõi và chấm điểm thì điều đó có thể ảnh hưởng vô cùng lớn đến cuộc sống của họ. Phải có một cách nào đó để công khai cách chấm điểm mà vẫn đảm bảo an toàn cho hệ thống.

Ở Trung Quốc, một số ít người dân, như những cán bộ nhà nước chẳng hạn, sẽ có vẻ như là sống mà không cần lo đến hệ thống này. Mọi người sẽ nghĩ sao nếu biết những hành vi không chuẩn của cán bộ không ảnh hưởng đến điểm số? Rất có thể ta sẽ thấy thêm được một vụ scandal tài liệu Panama 3.0 nữa.

Hiện vẫn còn quá sớm để biết việc theo dõi và chấm điểm này sẽ gây ra hậu quả dài hạn gì. Điều gì sẽ xảy ra khi những hệ thống này, chấm điểm xã hội, chấm điểm tài chính của toàn bộ nhân loại là bắt buộc hoàn toàn? Liệu quyển riêng tư, tự do ngôn luận có bị bóp nghẹt dần? Ai sẽ là người quyết định xem hệ thống sẽ như thế nào? Có rất nhiều câu hỏi cần cân nhắc và phải trả lời ngay. Ngày hôm nay là Trung Quốc, ngày mai sẽ là đâu đó gần bạn. Câu hỏi thực sự về tương lai của niềm tin không phải là một vấn đề công nghệ hay kinh tế, nó là vấn đề đạo đức.

Nếu chúng ta không thận trọng, việc cho đi niềm tin có thể trở thành nỗi xấu hổ.  Cuộc sống sẽ trở thành một cuộc thi không điểm dừng, nơi mỗi chúng ta ganh đua lẫn nhau để có điểm cao nhất, điều mà chỉ có vài người có thể đạt được.

Trung Quốc sẽ có hệ thống chấm điểm tín dụng xã hội vào 2020?

Bài viết này được trích từ “Bạn có thể tin ai? Công nghệ đã đưa chúng ta đến với nhau như thế nào và nó sẽ chia tách chúng ta ra sao” của Rachel Botsman. được đăng ngày 04/10. Từ thời điểm bài viết này được viết, Ngân hàng nhân dân Trung Quốc đã tạm dừng việc cấp phép cho 8 công ty thực hiện thí điểm tín dụng xã hội. Kế hoạch của chính phủ tung ra hệ thống SCS này vào năm 2020 vẫn không đổi.

Theo WIRED

Góc quảng cáo