Đây là nội dung bài phỏng vấn của tác giả Koh Buck Song đối với tiến sĩ Hsiao-Wuen Hon của Microsoft Châu Á – Thái Bình Dương về lĩnh vực Trí tuệ nhân tạo.
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở nên xu hướng trọng điểm và thu hút các bài toán cùng các chuyên gia của Microsoft cũng như khu vực. Trong bài viết này, Koh Buck Song – tác giả và biên tập viên của hơn hai mươi đầu sách, đồng thời từng là cựu giám sát mảng chính trị quốc gia Singapore của tờ The Straits Times – đã phỏng vấn Tiến sĩ Hsiao-Wuen Hon, Phó Chủ tịch khối nghiên cứu và phát triển, Microsoft châu Á-Thái Bình Dương.
Tiến sĩ Hon là một nhà lãnh đạo tư tưởng trong lĩnh vực đổi mới đặc biệt là về trí tuệ nhân tạo. Ông cũng chia sẻ cuộc hành trình cá nhân khi theo đuổi niềm đam mê đổi mới, mối quan hệ giữa trí thông minh nhân tạo và con người.
Ước mơ lớn đằng sau Xiaoice
“Chưa từng chạm tay vào máy tính đến tận khi học đại học, nhưng tôi đã luôn luôn hình dung ra một dịch vụ có thể trả lời bất kỳ câu hỏi nào kể từ khi còn là một cậu bé”.
Từ trước khi chạm tay lần đầu lên máy tính tại trường đại học năm 1981, Tiến sĩ Hsiao-Wuen Hon đã tưởng tượng ra một tương lai, nơi hệ thống có thể trả lời bất kỳ câu hỏi nào của con người. Tương tự như công cụ tìm kiếm hoặc trợ lý cá nhân thông minh Cortana của Microsoft, Tiến sĩ Hon tin tưởng rằng công nghệ này sẽ giúp mọi người vượt qua nỗi sợ mơ hồ của họ nhờ cung cấp thông tin về phương thức thực hiện nhiệm vụ. Tầm nhìn tương lai đó đã thúc đẩy ông học chuyên ngành Kỹ thuật điện tử tại Đại học Quốc gia Đài Loan và rồi nhận bằng tiến sĩ về Khoa học Máy tính tại Đại học Carnegie Mellon.
Tại Đại học Carnegie Mellon, Tiến sĩ Hon bắt đầu nghiêm túc xây dựng nền tảng cho công việc của ông sau này về tương tác giữa máy tính và con người. Ông tin rằng sức mạnh của phần cứng và phần mềm tiên tiến kèm Dữ liệu lớn sẽ hâm nóng môi trường AI.
Máy móc hiện nay mạnh và nhanh hơn, cho phép truy xuất lượng lớn những dữ liệu mà con người không thể tính toán trong cả cuộc đời. Những bước nhảy vọt về khả năng tính toán là hệ trọng cho AI, vì dữ liệu là phương thức vĩ mô cho các công cụ máy học (machine learning). Trong thực tế, sự liên kết giữa AI, Dữ liệu lớn và công cụ máy học là phương thức để máy móc có thể nhận dạng gương mặt, giọng nói và dịch thuật thời gian thực – lĩnh vực mà Tiến sĩ Hon đã chèo lái với vai trò Giám đốc Điều hành của Trung tâm nghiên cứu Microsoft khu vực và đã được ghi nhận rộng rãi thông qua các bài phát biểu Công nghệ.
Tiến sĩ Hon đã gia nhập Microsoft hơn 20 năm, xấp xỉ một nửa lịch sử Microsoft. Tuy nhiên, ít ai biết lượng thời gian này cũng tương đương số năm ông thực hiện giấc mơ thời niên thiếu. Năm 2015, Xiaoice, có nghĩa là Tiểu Bing, được ra mắt. Chatbot này đã tận dụng mạng Internet tại Trung Quốc, từ đó xây dựng các hội thoại cá nhân để phát triển khả năng xử lý ngôn ngữ.
Xiaoice cũng có hệ thống nhận dạng hình ảnh và giọng nói dựng sẵn để giúp tìm ra bối cảnh của một cuộc trò chuyện. Hàng triệu thanh niên dùng điện thoại thông minh đã trò chuyện với Xiaoice mỗi ngày, vẽ nên sự đồng cảm và tạo tính hài hước cho Chatbot này.
Một phần tư trong số họ thổ lộ “Tôi yêu bạn” với Xiaoice, vượt xa giấc mơ tạo ra một hệ thống có thể cung cấp thông tin của Tiến sĩ Hon. Tiềm năng làm bạn của Xiaoice đã đẩy ước mơ của Tiến sĩ Hon xa hơn: Ông hy vọng rằng AI sẽ tiến hóa để tổ hợp tính năng suất của trợ lý Cortana với sự đa cảm của Xiaoice.
Nhưng Xiaoice cũng chỉ là một trong những cột mốc quan trọng trong lĩnh vực AI của Microsoft. Đối với một công ty vừa tính toán đặt cược vào bot, việc lập kế hoạch để tận dụng công nghệ này nhằm triển khai sứ mệnh giúp trao quyền cho mỗi cá nhân và tổ chức trên hành tinh đạt kết quả nhiều hơn là ưu tiên lớn. Tiến sĩ Hon, người hiểu biết sâu sắc về lĩnh vực nghiên cứu và phát triển dường như là ứng cử viên tốt nhất cho bài kiểm tra.
Ông bắt đầu bằng việc giải thích sự hồi sinh việc phổ cập của AI. “Hiện nay AI được quan tâm nhiều vì AI đang giúp mọi người giải quyết những vấn đề mới, hoặc các bài toán cũ theo cách tốt hơn”, Tiến sĩ Hon nhận xét. Y tế là một ví dụ tiêu biểu: kê đơn thuốc có thể dựa trên các triệu chứng biểu hiện của bệnh nhân. Bằng cách thu thập dữ liệu từ các yếu tố là thói quen và khuynh hướng di truyền, tiến sĩ Hon tin rằng các tương quan có thể được rút ra để làm các điều trị cá nhân và thuốc men, cho phép mọi người sống khỏe mạnh hơn và lâu hơn.
Một ứng dụng khác về y tế của AI là giúp người khiếm thị hoặc những người mù ‘nhìn được’ những gì đang xảy ra xung quanh họ. Seeing AI, một dự án uỷ quyền của Microsoft Cognitive Services, sử dụng giao diện lập trình ứng dụng thông minh (API) nhằm mô tả môi trường xung quanh cho một người mù hoặc khiếm thị vào mọi thời điểm.
Ứng dụng này hoạt động giống như đặt phụ đề một bức ảnh; chụp một bức ảnh và một giọng nói sẽ mô tả hình ảnh, chẳng hạn như độ tuổi của một người, biểu hiện trên khuôn mặt và những gì ông/ cô ta đang làm. Không còn bị giới hạn bởi khuyết tật của mình, người mù khiếm thị hoặc có thể tham gia đầy đủ và tận hưởng một chất lượng cuộc sống cao hơn.
Tiến sĩ Hon cũng ủng hộ việc áp dụng AI trong ngành công nghiệp, đặc biệt là tận dụng IoT (Internet of Things) trong bảo trì phòng ngừa. Ông ví dụ về sự chưa hiệu quả trong công tác bảo trì thang máy, là kỹ thuật viên phải thực hiện nhiều chuyến đi để tải dữ liệu từ một thang máy bị hỏng trước khi sửa chữa.
Với IoT, dữ liệu có thể được thu thập liên tục và hiểu biết chuyên sâu về các bộ phận bị hỏng hoặc hao mòn được tạo ra, vì vậy việc bảo trì có thể được sắp xếp vào khung thời gian hợp lý hơn. Dự phòng bảo trì giúp tiết kiệm thời gian, tiền bạc, và thậm chí cả sinh mạng tại các địa điểm như nhà máy điện nên ông tếu táo: “Dù vì lý do gì thì những người làm việc trong các tòa nhà cao tầng cũng sẽ đánh giá cao những thang máy hoạt động trơn tru”.
Khi AI đáp ứng HI
Khác với mối tình người-máy đã được hình tượng hóa khá xa trong phim ảnh khoa học viễn tưởng, trong thực tế, mối quan hệ giữa con người và máy tính khá “hài hòa” – Tiến sĩ Hon chia sẻ. Để dựng lên một ‘bộ não’ thông thái, ông nghĩ máy tính là phần não trái tuyệt vời nhất về mặt logic và tính hợp lý, trong lúc phần não phải lại là xuất sắc nhất về tính sáng tạo, óc phán đoán và trí tuệ.
Đi cùng với nhau, người và máy sẽ tạo ra điều tốt nhất cho cả 2 lĩnh vực. Do đó, ông đề xuất một phương trình mới: Trí tuệ nhân tạo (AI) + trí thông minh của con người (HI) = Trí tuệ, hoặc Trí tuệ tăng cường, theo mong muốn. Tại Microsoft, cả hai – AI và Trí Tuệ – đã hòa nhập như chưa từng là hai phần độc lập.
Tiến sĩ Hon nhấn mạnh con người phải luôn là trung tâm, chắc chắn không có lý do gì để phải lo sợ máy tính. Các robot giết chóc sẽ tạo ra bộ phim hấp dẫn nhưng chúng không tồn tại trong thực tế. Ví dụ, ô tô không người lái không có nghĩa là để xe thống trị thế giới. Mọi thứ trong xe như camera toàn phần kèm công nghệ laser và radar chỉ là bằng chứng bổ sung thể hiện con người thông minh hơn robot và mọi thứ sẽ luôn như vậy.
Khi mọi thứ không như mong đợi thì ai sẽ bị khiển trách? Như nhà văn khoa học viễn tưởng Isaac Asimov viết trong “Ba luật của Robotics”, Tiến sĩ Hon nghĩ mọi người cần cân nhắc: Tất cả các luật áp dụng cho con người chứ không phải máy móc; họ tìm cách điều chỉnh hành vi của con người đối với máy móc, chứ không phải tương tác máy tính với môi trường.
Trong những bộ phim giả tưởng thái quá của Hollywood về máy móc đọ sức với con người – từ loạt phim Skynet trong Terminator đến Ex Machina – Tiến sĩ Hon thấy có một chủ đề phổ biến: Mọi người đều có nỗi sợ hãi sâu sắc về máy móc quá thông minh. Tuy nhiên, theo ông nên nhìn nhận chúng tương tự như cách nhìn nhận máy kéo, xe hơi hay máy bay… Những loại máy to và mạnh mẽ này được sáng chế nhằm giúp nhân loại thực hiện nhiệm vụ nặng hoặc du hành xa xôi.
Theo Tiến sĩ Hon: “Chiếc máy tự bản thân sẽ là một khối sắt im lìm. Nếu không ai lập trình cho nó, máy không thể làm bất cứ điều gì. Máy móc có thể được gắn mã độc, nhưng điều này là do chính đạo đức người lập trình chứ không phải do các máy tính thiếu lương tâm. Đằng sau mọi thuật toán – dù được viết tốt cỡ nào – cũng là một con người”.
“Nhân lọai đang sử dụng Trí tuệ nhân tạo để cải tiến cuộc sống như vận dụng khéo léo những phép tính chính xác để khám phá sự thật về vũ trụ, chẳng hạn như tính toán quỹ đạo cần thiết cho tàu vũ trụ tiếp cận được mặt trăng”, Tiến sĩ Hon bổ sung.
Trong tương lai ông mong muốn mọi người tập trung vào những thành tựu đạt được khi con người kết hợp ý tưởng cùng năng lực máy tính. Mọi người nên dành toàn bộ dữ liệu tản mát cho máy móc xử lý và tập trung, đưa nhìn nhận và kiến thức để phát triển nhân loại tiến lên theo cách mới mẻ. “Không ai có thể so được với máy tính trên phương diện tính căn bậc hai hay tính toán các số thập phân cả”, ông nhấn mạnh.
Lộ trình sẽ là gắn kết con người và máy tính làm việc cùng nhau nhằm tạo ra một hình thức cao hơn của “trí thông minh tăng cường”. Kiểu trí tuệ nhân tạo này chắc chắn sẽ tiếp tục mang lại nhiều lợi ích cho nhân loại trên nhiều lĩnh vực, gồm cả học máy và IoT. Mục tiêu cuối cùng là áp dụng AI để nâng cao năng suất lao động cũng như khả năng dịch chuyển. Điều này sẽ trở nên dễ dàng và tạo ra thành tựu lớn hơn ở những nơi đang nắm bắt và áp dụng AI hiệu quả hơn, ví dụ, triển khai AI để xây dựng một thành phố thông minh.
Trong tương lai, sự phát triển thú vị nhất trong AI là khi Trí tuệ nhân tạo và Trí tuệ nhân loại kết hợp để thực hiện giấc mơ của nhiều người hơn nữa. “Giấc mơ của tôi có thể mang lại lợi ích cho những người khác, và tôi chắc chắn rằng giấc mơ của người khác cũng sẽ có lợi cho tôi. Đây là lý do tại sao sự đa dạng và hòa nhập hết sức quan trọng. AI kết hợp HI sẽ đưa những giấc mơ thành hiện thực”, Tiến sĩ Hon kỳ vọng.
Từ cách mạng công nghiệp tới cách mạng vô hình
Tái định hình nhận thức từ khái niệm ‘con người đối lập máy móc’ trở thành ‘con người cùng máy móc’ sẽ không dễ dàng hoặc chỉ mất thời gian một đêm, nhưng đây là điều cần thiết, vì nhân loại đang ở trong thời đại mà công nghệ ở đó đang giảm dần và ít bị giới hạn do các thiết bị vật lý, đi cùng sự gia tăng phổ cập của công nghệ nhúng.
Microsoft gọi khái niệm của các công nghệ hiện có ở khắp mọi nơi – nhưng dường như “không tồn tại” – này là “cuộc cách mạng vô hình”. Sự chuyển đổi lớn này được củng cố bởi điện toán đám mây và dựa vào trí tuệ nhân tạo (AI) như học máy, và những máy này sẽ thực thi nhiệm vụ ngày càng tốt hơn nếu nhận được và thực hiện công việc với nhiều dữ liệu hơn. “Giá trị cao nhất của AI là để giúp người dân và các tổ chức ra các quyết định tốt hơn”, tiến sĩ Hsiao-Wuen Hon nhận định.
Nhưng mọi người không sử dụng công nghệ mà họ không tin tưởng, vậy làm thế nào để thuyết phục họ chia sẻ nhiều thông tin bản thân hơn? Cách tiếp cận của Microsoft trong lĩnh vực AI nhấn mạnh sự tin cậy và được tôn trọng của dữ liệu cá nhân của người dùng. Đồng thời, AI cũng đang tạo ra các ứng dụng hướng con người hơn, và đảm bảo rằng các đích đến của AI phù hợp với nhiệm vụ cốt lõi là khả thi trong công tác nâng cao công nghệ.
Ví dụ, các ứng dụng thông minh hơn có thể làm những việc như nhận diện khuôn mặt và các đối tượng, dịch ngôn ngữ tự nhiên, để giúp mọi người tốt hơn, mà tiêu biểu là những người với thị giác rất khó “nhìn thấy” môi trường xung quanh, hay những người bị giảm thính lực có thể giao tiếp.
Xiaoice phản ánh thành công sự gần gũi này của các ứng dụng thông qua các ‘hội thoại như một nền tảng’, một khái niệm Microsoft đang dẫn dắt. Hầu hết các cuộc hội thoại tự nhiên diễn ra khi mọi người trò chuyện trên nền tảng truyền thông xã hội, tạo ra nơi khởi đầu hoàn hảo cho Xiaoice học cách phân tích tâm lý con người và truyền cảm.
Ngôn ngữ đang trở thành tầng giao diện người dùng mới chính (UI) trong một hệ sinh thái hội thoại ngày càng phong phú bao gồm đối thoại người với người, con người với trợ lý kỹ thuật số cá nhân của họ, con người với các bot và trong tương lai – thậm chí là trợ lý kỹ thuật số cá nhân với bot!
Microsoft mới đây cũng thông báo rằng các khung bot sẽ sẵn sàng cho mọi người. Điều này củng cố thêm niềm tin rằng các công nghệ mới nên sẵn sàng cho tất cả, bất kể hoàn cảnh xã hội. Tiến sĩ Hon cho rằng, bất kỳ ai, không chỉ những người giàu có, đều có thể có trợ lý riêng để giúp cuộc sống của mọi cá nhân hiệu quả hơn.
Trí tuệ nhân tạo cũng đang giúp cải tạo chất lượng cuộc sống. Một dự án khác mà Tiến sĩ Hon tự hào là Urban Air của Microsoft Research Asia. Dự án này sử dụng công nghệ khai thác dữ liệu và máy học để đưa ra các dự đoán thời gian thực, và đưa ra thông tin về chất lượng không khí sạch trong thành phố.
Dựa trên số liệu báo cáo của các đài giám sát và các nguồn dữ liệu quan sát trong thành phố, chẳng hạn như khí tượng, lưu lượng giao thông, sự dịch chuyển của con người, cấu trúc của mạng lưới đường bộ, và các điểm quan tâm, Urban Air có thể xác định chất lượng không khí trong không gian (theo km vuông) hoặc tạm thời (hàng giờ thậm chí trong tương lai). Những kiến thức báo cáo này sau đó được sử dụng bởi các cá nhân để lên kế hoạch cho các hoạt động ngoài trời và các phòng ban của chính phủ để điều chỉnh tình trạng tắc nghẽn tại các vùng báo động đỏ nhằm điều chỉnh mức chất lượng không khí xuống đến màu xanh lá cây lành mạnh.
Khung Bot, học máy và các dịch vụ nhận thức – cả ba đều thuộc bộ Cortana Intelligence Suite, là hoài bão của Microsoft nhằm chuyển đổi dữ liệu thành hành động trí tuệ. Bộ Cortana Intelligence Suite nắm vai trò dẫn dắt quan trọng trong việc phát triển cách mạng vô hình, cuộc cách mạng khiến con người và máy móc bổ trợ lẫn nhau nhiều hơn để tiến xa, đồng thời làm cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn. “AI sẽ như một thiên thần hộ mệnh. Luôn luôn dõi theo bạn”.
Tiến sĩ Hsiao-Wuen Hon
Phó Chủ tịch khối nghiên cứu và phát triển, Microsoft châu Á-Thái Bình Dương
Tiến sĩ Hon dẫn dắt các hoạt động chiến lược về nghiên cứu và phát triển của Microsoft trong khu vực Châu Á, Thái Bình Dương, cũng như các hợp tác về học thuật. Ông gia nhập Microsoft từ 1995 và gia nhập phòng Nghiên cứu châu Á của Microsoft từ năm 2004, nghiên cứu về tìm kiếm Internet, diễn văn và các ngôn ngữ tự nhiên, hệ thống, không dây và mạng. Ngoài ra, ông thành lập và quản trị Trung tâm Công nghệ Tìm kiếm (STC) từ năm 2005 tới 2007, và đã tham dự phát triển công cụ Bing cho khu vực Châu Á, Thái Bình Dương.
