Sự sụt giảm người dùng lần đầu tiên của nền tảng mạng xã hội này là một sự kiện mang tính bước ngoặt trong lịch sử truyền thông xã hội
Trong 18 năm kể từ khi Mark Zuckerberg khởi nghiệp trong phòng ký túc xá đại học Harvard, Facebook đã không ngừng phát triển. Thông qua các vụ bê bối, phản ứng dữ dội, áp lực pháp lý và các mối đe dọa cạnh tranh, mạng xã hội này đã không ngừng phát triển, cho đến đầu năm nay.
Vào thứ tư tuần rồi, Meta – tên mới của Facebook – đã báo cáo lần đầu tiên mất người dùng hàng ngày trong quý trước. Trong khi toàn bộ tập đoàn, bao gồm cả Instagram và WhatsApp vẫn tiếp tục phát triển, mạng xã hội với ứng dụng màu xanh dương lớn chỉ dừng lại ở mức 2 tỷ lượt đăng nhập mỗi ngày.
Tin tức rằng Facebook có thể đạt đỉnh vào năm 2021 chỉ là mang tính biểu tượng nhất trong một báo cáo thu nhập doanh nghiệp ảm đạm đã đưa cổ phiếu của Meta vào một vòng xoáy lịch sử hoành tráng – giảm 220 tỷ USD và ám chỉ rằng sự thống trị của công ty đối với xã hội trực tuyến có thể không duy trì được lâu.
Đối với các nhà đầu tư, có nhiều dấu hiệu đáng lo ngại hơn liên quan đến nỗ lực của Facebook trong việc kiếm tiền từ sản phẩm video dạng ngắn Reels của Instagram. Đây là câu trả lời của mạng xã hội này trước đối thủ TikTok của Trung Quốc. Với việc ngăn chặn truy cập quyền riêng tư, Apple đã hạn chế khả năng nhắm mục tiêu quảng cáo trên iPhone của Facebook, cùng với chi phí tăng vọt trong nỗ lực xây dựng một tương lai thực tế ảo mà công ty gọi là “Metaverse”.
Lượng người dùng sử dụng ứng dụng Facebook đã dần chững lại trong nhiều năm. Dù vậy 2 tỷ lượt đăng nhập hàng ngày vẫn là một con số khổng lồ, gần như không thể tưởng tượng nổi. Nó lớn hơn dân số của bất kỳ quốc gia nào.
Nhưng đó không phải là những gì Facebook hướng tới. Mục tiêu của mạng xã hội này là kết nối tất cả mọi người – toàn bộ thế giới, ngay cả những người chưa thể truy cập Internet. Mặc dù có thể Facebook sẽ tiếp tục tăng trưởng theo một số hình thức trong tương lai, nhưng sự sụt giảm theo quý về chỉ số được đánh giá cao nhất – số lượng người dùng hoạt động hàng ngày – là một dấu hiệu cho thấy giấc mơ của Zuckerberg khó có thể thành hiện thực, ít nhất là theo cách mà ông đã từng hình dung.
Đối với người dùng Facebook bình thường, trong ngắn hạn điều này có thể không có nhiều ý nghĩa. Mạng xã hội này vẫn rất lớn, không thể thiếu đối với nhiều người và sẽ không sớm biến mất. Đây không phải là “khoảnh khắc Myspace” của Facebook, ít nhất là chưa có dấu hiệu thoái trào.
Thay vào đó, việc này báo hiệu về một sự thay đổi đang diễn ra tốt đẹp ở Menlo Park, nơi mà Facebook không còn là trung tâm của Meta hoặc là trung tâm của những đổi mới quan trọng nhất, mà là một sản phẩm kế thừa có lợi nhuận cần được duy trì lâu dài. Việc giảm lượng truy cập này có thể trấn an người dùng đang lo lắng về tác động của Facebook đối với quyền tự do ngôn luận và dân chủ, nhưng nó có thể cắt giảm theo cả hai chiều: sự suy giảm có thể khiến việc xây dựng các chính sách nội dung ngày càng phức tạp và hệ thống kiểm duyệt trở nên ít được ưu tiên hơn theo thời gian.
Đồng thời nó cũng giúp nhấn mạnh rằng Instagram, WhatsApp và Reality Labs – bộ phận được giao nhiệm vụ phát triển phần cứng và phần mềm thực tế ảo và tăng cường – là tương lai của Meta. Meta sẽ làm mọi thứ có thể để có thể tiếp tục phát triển, chống lại các đối thủ, tìm cách làm người dùng sử dụng nhiều hơn và kiếm nhiều tiền hơn từ các nhà quảng cáo.
Khi xây dựng Facebook, Zuckerberg và công ty của ông không chỉ muốn xây dựng mạng xã hội lớn nhất. Họ đặt mục tiêu xây dựng một sản phẩm thực sự phổ biến, thứ mà tất cả mọi người sẽ sử dụng, trở thành một phần của cấu trúc xã hội toàn cầu. Và họ đã đạt đến gần mục tiêu hơn so với trí tưởng tượng của hầu hết mọi người.
Mức độ tăng trưởng không thể thiếu là đối với bản sắc của Facebook, như trong một bản ghi nhớ mà giám đốc điều hành Andrew “Boz” Bosworth – hiện là CTO của Meta – đã gửi cho nội bộ công ty vào năm 2016.
“Trạng thái tự nhiên của thế giới là không được kết nối với nhau. Thế giới là không thống nhất. Nó bị phân mảnh bởi biên giới, ngôn ngữ và ngày càng nhiều bởi các sản phẩm khác nhau. Sản phẩm tốt nhất sẽ không giành được chiến thắng, mà nó sẽ thuộc về sản phẩm mà mọi người đều sử dụng”
Theo lời Bosworth nói, đó là sản phẩm mà mọi người đều sử dụng, là công cụ cuối cùng hợp nhất thế giới loài người – hiện đang bị phân mảnh trong một mạng lưới rộng lớn. Và Facebook sẽ theo đuổi mục tiêu đó bằng bất kỳ giá nào, thậm chí chấp nhận bỏ mặc tính mạng của người dùng, “bởi vì đó là những gì chúng tôi đang làm”, ông viết. “Chúng tôi kết nối mọi người.”
Sau khi nội dung bản ghi nhớ này bị rò rỉ ra ngoài, Bosworth khẳng định ông đã viết nó trên tinh thần tranh luận, và ông không thực sự tin những gì mình đã viết. Zuckerberg cũng nói như vậy. Tuy nhiên các hành động của Facebook đã chứng tỏ tinh thần của bản ghi nhớ này trong nhiều năm.
Vào năm 2013, trước khi tốc độ tăng trưởng người dùng bắt đầu chậm lại trên toàn cầu, Zuckerberg – người luôn có suy nghĩ dài hạn, luôn lường trước mối đe dọa tiếp theo – đã thấy trước rằng Facebook cuối cùng sẽ bị hạn chế bởi thực tế rằng khoảng một nửa thế giới này không có truy cập Internet đáng tin cậy. Vì vậy, ông đã nghĩ ra kế hoạch kết nối “5 tỷ người tiếp theo” bằng cách cung cấp phiên bản giới hạn, tập trung vào Facebook miễn phí cho người nghèo trên toàn thế giới.
Được gọi là internet.org và sau đổi tên thành Free Basics, ý tưởng này của Facebook phần lớn không đạt được dấu ấn của mình; nó tạo ra lợi nhuận ở một số thị trường chính nhưng lại tụt dốc ở những thị trường khác vì sự thiếu tin tưởng của người dùng. Nhưng Facebook vẫn tiếp tục phát triển khi ngày càng có nhiều người trên thế giới lên mạng mà không cần sự trợ giúp này và công ty đã nỗ lực rất nhiều để thu hút nhiều người dùng quốc tế hơn vào năm 2014. Thậm chí vào năm 2018, khi việc sử dụng Facebook ở Hoa Kỳ và Canada lần đầu tiên giảm sút, trên toàn cầu số người dùng Facebook vẫn tăng do sự tăng trưởng ở những khu vực khác.
Nhưng báo cáo thu nhập vào thứ tư cho thấy sự phát triển của Facebook đã bị đình trệ ở mọi nơi. Sự sụt giảm lớn nhất trong việc sử dụng hàng ngày không phải ở Mỹ, mà là ở khu vực mà nước này gọi là “phần còn lại của thế giới”, bao gồm Mỹ Latinh và Châu Phi. Meta nói thêm rằng việc tăng giá gói dữ liệu ở Ấn Độ vào năm ngoái cũng góp phần làm tăng trưởng của Facebook chậm hơn dự kiến.
Tất cả những điều trên tạo nên sự đổi tên của Facebook và xoay trục để “xây dựng metaverse” theo một cách nhìn mới. Zuckerberg đã biết trước rằng mạng xã hội không còn đủ để duy trì vị thế của công ty. Giờ đây ông đang cố tạo ra một tầm nhìn mới to lớn về một thế giới kỹ thuật số, trong đó tất cả mọi người đều có một cuộc sống thứ hai diễn ra thông qua các hình đại diện và sinh sống trong một không gian thế giới ảo.
Zuckerberg có một bảng thành tích dài trong việc phát minh lại Facebook và đã bù đắp cho sự sụt giảm tốc độ của mạng xã hội này trong một thời gian. Vài năm trước, công ty nhận ra rằng họ đã đạt đến mức bão hòa của người dùng tại Hoa Kỳ và Canada, và Facebook đã sửa đổi lại thuật toán News Feed cốt lõi để ưu tiên sự tương tác, khiến cho người dùng dành nhiều thời gian hơn khi vào ứng dụng.
Họ cũng đã mua Instagram và WhatsApp – các tài sản của Facebook vẫn tiếp tục phát triển – ngay cả khi sản phẩm mà Zuckerberg xây dựng khi còn là sinh viên đại học đang ở đỉnh cao. Và việc mất người dùng không có nghĩa là mất tiền trong ngắn hạn: doanh thu tính trên mỗi người dùng của Facebook vẫn tiếp tục tăng so với quý trước.
Để lấy lại vị thế của mình, Meta sẽ phải tăng cường tập trung vào việc phát triển và kiếm nhiều tiền hơn từ Instagram. Công ty sẽ phải thực hiện kế hoạch làm cho các dịch vụ khác nhau của mình có thể tương tác tốt hơn ở giao diện và cả tầng bên dưới, ví dụ như làm cho người dùng Messenger khả năng kết nối với người bán hàng trên Instagram.
Thành công của hãng ở các khu vực tăng trưởng tiềm năng như châu Phi, nơi Facebook cực kỳ phổ biến, cũng vẫn phụ thuộc vào việc mở rộng truy cập Internet. Theo GSMA, tổ chức công nghiệp cho các nhà khai thác mạng di động trên toàn thế giới, không tới một nửa dân số châu Phi cận Sahara có điện thoại thông minh và nhiều người bị hạn chế băng thông trên điện thoại trả trước.
Meta đã báo cáo rằng Reality Labs đang phát triển nhanh chóng, mặc dù chi phí cũng đang tăng nhanh hơn. Có lẽ một ngày nào đó, cuối cùng nó sẽ là metaverse của Facebook và sẽ kết nối tất cả chúng ta.
Nhưng sự kết thúc của kỷ nguyên tăng trưởng của Facebook đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử của mạng xã hội và Internet. Nếu Zuckerberg không thể kết nối toàn thế giới với Facebook – dù ông có tất cả các nguồn lực và động lực khổng lồ cũng như đam mê – nhiều khả năng là không một mạng xã hội đơn lẻ nào có thể làm được việc này.
